भारताने आत्मनिर्भर होणे का आवश्यक आहे याचे उत्तम उदाहरण
शेजारी देश श्रीलंका सध्या कठीण आर्थिक परिस्थितीचा सामना करत आहे. परिस्थिती इतकी बिकट झाली आहे की खाण्यापिण्याच्या जीवनावश्यक वस्तूंचा तुटवडा निर्माण झाला आहे. तीच स्थिती डिझेल-पेट्रोलची आहे. सरकारसमोर आर्थिक आणीबाणी लादूनही खाण्यापिण्याचे वाटप करण्यासाठी फौजफाटा उभा करण्याची परिस्थिती निर्माण झाली आहे. श्रीलंकेचा परकीय चलनाचा साठा संपुष्टात येण्याच्या मार्गावर आहे आणि चलनाचे (श्रीलंकन रुपया) मूल्य विक्रमी नीचांकी पातळीवर आहे.
पर्यटन क्षेत्राची वाईट स्थिती :
श्रीलंकेच्या अर्थव्यवस्थेतील कृषी क्षेत्रानंतर पर्यटन हे सर्वात महत्त्वाचे क्षेत्र आहे. सरकारी आकडेवारीनुसार, श्रीलंकेच्या जीडीपीमध्ये पर्यटनाचा वाटा ३० टक्के आहे. कोरोना महामारी सुरू झाल्यानंतर जवळपास २ वर्षे हे क्षेत्र उद्ध्वस्त झाले आहे. श्रीलंकेत भारत, ब्रिटन आणि रशियामधून सर्वाधिक पर्यटक येतात. साथीच्या आजारामुळे लादलेल्या निर्बंधांमुळे पर्यटकांचे आगमन थांबले. बिघडलेल्या परिस्थितीत अनेक देशांनी आपल्या नागरिकांना श्रीलंकेला जाणे टाळण्याचा सल्ला द्यायला सुरुवात केली आहे. चलन विनिमयाच्या समस्येचे कारण देत कॅनडाने अलीकडेच असा सल्ला दिला आहे. याचा श्रीलंकेच्या उत्पन्नावर वाईट परिणाम झाला आहे.
देश चीनी कर्जाच्या सापळ्यात :
जगभरातील विश्लेषक चीनच्या कर्ज सापळ्याच्या धोरणाचा संदर्भ घेतात तेव्हा श्रीलंकेचे नैसर्गिक उदाहरण दिले जाते. एकट्या चीनचे श्रीलंकेवर ५ अब्ज डॉलर्सचे कर्ज आहे. याशिवाय, भारत आणि जपानसारख्या देशांव्यतिरिक्त, श्रीलंकेकडेही IMF सारख्या संस्थांकडून कर्ज दिले जाते. सरकारी आकडेवारीनुसार, एप्रिल २०२१ पर्यंत, श्रीलंकेवर एकूण ३५ अब्ज डॉलरचे विदेशी कर्ज होते. आर्थिक संकटांनी वेढलेल्या या छोट्याशा देशावर या प्रचंड विदेशी कर्जाचे व्याज आणि हप्ते भरण्याचेही ओझे आहे, ज्यामुळे परिस्थिती आणखी बिकट होत आहे.
परकीय चलनाचा साठा कमी होणे, चलनाचे मूल्य घसरणे :
परकीय चलनाच्या साठ्याच्या आघाडीवरही श्रीलंकेला मोठ्या समस्यांचा सामना करावा लागत आहे. श्रीलंकेत तीन वर्षांपूर्वी नवीन सरकार स्थापन झाले तेव्हा परकीय चलनाचा साठा $7.5 अब्ज होता. त्यात झपाट्याने घट झाली आणि जुलै 2021 मध्ये ती फक्त $2.8 अब्ज इतकी कमी झाली. गेल्या वर्षी नोव्हेंबरपर्यंत ते आणखी घसरून $1.58 बिलियनच्या पातळीवर आले होते. विदेशी कर्जाचे हप्ते फेडण्यासाठी श्रीलंकेकडे परकीय चलन साठाही शिल्लक नाही. IMF ने नुकतेच सांगितले आहे की, श्रीलंकेची अर्थव्यवस्था दिवाळखोरीच्या उंबरठ्यावर आहे. परकीय चलनाचा साठा कमी झाल्यामुळे, श्रीलंकन रुपयाचे मूल्यही कमी होत आहे, ज्यामुळे परकीय चलन विनिमयाशी संबंधित समस्या निर्माण होत आहेत.
श्रीलंकेची सध्याची समस्या गंभीर बनवण्यासाठी आयातीवर जास्त अवलंबून राहणे हा देखील एक महत्त्वाचा घटक आहे. साखर, डाळी, धान्य, औषधे यासारख्या जीवनावश्यक वस्तूंसाठीही श्रीलंका आयातीवर अवलंबून आहे. खत बंदीमुळे ते अधिक गंभीर होण्यास हातभार लागला. सध्या रशिया आणि युक्रेनच्या युद्धामुळे श्रीलंकेची आव्हानेही वाढली आहेत कारण शेजारी देश साखर, डाळी आणि धान्य इत्यादींच्या बाबतीत या दोन देशांवर खूप अवलंबून आहे. संघर्ष पेटल्यानंतर या कृषी मालाचे भावही गगनाला भिडले आहेत. दुसरीकडे, देशाकडे आयात बिल पेलण्यासाठी पुरेसा परकीय चलनाचा साठाही नाही.