राखीगढी सर्वात जुनी सभ्यता,लोकशाहीची जननी- ICHR

राखीगढ़ी (rakhigadhi) पुरातत्व शोध भारत ही सर्वात जुनी सभ्यता आणि ‘लोकशाहीची जननी‘ असल्याची पुष्टी करतात, ब्रिटिशांनीच “त्यांच्या राजवटीत आपला भूतकाळ उद्ध्वस्त केला” असे प्रतिपादन करून इंडियन कौन्सिल ऑफ हिस्टोरिकल रिसर्चचे अध्यक्ष रघुवेंद्र तन्वर यांनी केले.

राखीगढीचे महत्त्व हे हडप्पाच्या निष्कर्षांची परिपक्वता आहे, ती जवळजवळ १५०० वर्षे पूर्वीची आहे. म्हणून आपण सध्याच्या २५०० पासून जवळजवळ ४५०० BCE च्या कालखंडात परत जातो. यामुळेच राखीगढी आतापर्यंतची सर्वात जुनी सभ्यता बनते.उत्खननात मातीची व तांब्याची भांडी, ठसे व दागिने सापडले आहेत.यांसह सांडपाणी वाहिन्या, न्हाणीघर आणि भाजलेल्या विटा मिळतात. या ठिकाणातून काही हजार वर्षांपूर्वी सरस्वती नदी वाहत असल्यामुळे जीवन अस्तित्वात आले होते. त्यामुळे राखीगडी हे हडप्पा व मोहेंजोदडोपेक्षा जुनी संस्कृती आहे.नव्याने केलेल्या उत्खननावरून येथील जीवनमान कळू शकणार आहे. याबरोबरच येथील मानवाच्या विकासातील महत्त्वाच्या टप्प्यांचाही अभ्यास करता येणार आहे.”

जेव्हा आपण ‘लोकशाहीची जननी‘ बद्दल बोलतो तेव्हा आपला अर्थ उत्क्रांती प्रक्रिया असा होतो. रोम आणि ग्रीस हे सुमारे सातवे शतक ख्रिस्तपूर्व किंवा आठवे शतक इ.स.पू.आहेत. मात्र येथे आपण ४५०० ईसापूर्व बोलत आहोत, हा मोठा फरक आहे.आणि जेव्हा तुम्ही ऋग्वेदिक कालखंडात जाता तेव्हा तुमच्याकडे लोकशाही प्रक्रियेबद्दल विशिष्ट संदर्भ असावे लागतात.

वेद आणि लोकशाही

सभा आणि समितीचा उल्लेख ऋग्वेद आणि अथर्ववेद या दोन्ही वेदांमध्ये मिळतो. ज्यामध्ये राजा, मंत्री आणि विद्वान हे सर्व एकत्र येऊन एखाद्या विषयावर विचार विनिमय केल्यानंतरच कोणताही निर्णय घेत असत. गणतंत्र शब्दाचा प्रयोग ऋग्वेदमध्ये चाळीस वेळा, अथर्ववेदमध्ये नऊ वेळा करण्यात आलेला आहे. वैदिक काळ संपुष्टात आल्यांनतर राजेशाहीचा उदय झाला आणि त्यानंतर बराच काळ भारतात तीच शासनपद्धती अस्तित्वात राहिली.

महाभारताच्या शांती पर्वामध्ये ‘संसद’ नावाच्या सभेचा उल्लेख देखील आढळतो, कारण यामध्ये सामान्य जनता देखील असे आणि याला जन सदन देखील म्हटले जाते.आधुनिक लोकशाही ही आता तयार झालेली व्यवस्था असली तरी लोकशाहीच्या तत्वांची बीजे वैदिक काळापासून आढळून येतात. ज्याच्या साहाय्याने त्यावेळी देखील मोठमोठे आणि योग्य निर्णय घेतले जात असत.

ऐतिहासिक संदर्भात पाहिल्यास भारतामध्ये लोकशाही शासन प्रणालीची सुरुवात पूर्व वैदिक काळापासूनच झालेली आहे. प्राचीन काळापासूनच भारतामध्ये सुदृढ लोकशाही व्यवस्था होती. याचे पुरावे आपल्याला प्राचीन साहित्य, नाणी आणि अभिलेखांमधून मिळतात. यावरून आपण म्हणून शकतो की, लोकशाहीचा सिद्धांत हा वेदांच देणं आहे.

भारत लोकशाहीची जननी आहे.भारतासाठी लोकशाही ही केवळ एक व्यवस्था नाही, तर एक विचार आहे.लोकशाही केवळ एक संवैधानिक संरचना नाही तर त्याला एक चैतन्य आहे.लोकशाही केवळ राज्यघटनेच्या कलमांमध्ये बंदिस्त नाही,तर तो आमचा जीवनप्रवाह आहे.लोकशाही ही एक अशी शासन पद्धती आहे, ज्यामध्ये स्वतंत्रता, समता आणि बंधुता या सामाजिक जीवनातील मूल्यांचे अनन्यसाधारण महत्व आहे.

येत्या २६ नोव्हेंबरला संविधान दिवसाच्या पार्श्वभूमीवर हे संशोधन आणि त्याचे निष्कर्ष आपल्या संविधानाचा आत्मा संपूर्णपणे भारतीयच आहे असे अधोरेखित करतो.